Eerbetoon aan Tielse Waalcrossers op de Kleine Willemswaard
Het had een groot feest moeten zijn, 75 jaar bevrijding. Een herdenking, een jubileum. Er zijn immers ook alweer vijf jaar verstreken sedert voor het laatst de bevrijding van Nederland uitgebreid herdacht werd. Overal waren voorbereidingen in volle gang. Het gevreesde Corona-virus gooide echter roet in het eten. De herdenking van 75 jaar vrijheid gaat met de stille trom voorbij. Of toch niet helemaal? Hier en daar zijn er, gelukkig, toch nog wel herdenkingen, of initiatieven die toch wel doorgang vinden. Echter op zeer bescheiden schaal. Zonder tamtam en vooral zonder al te veel publiek.
de plaatsing van het bord aan de Kleine Willemswaard
- Zonder veel ceremonie werd op vrijdag 10 april 2020 aan de ingang van de Kleine Willemswaard een bord geplaatst ter herdenking van drie Waalcrossers die op 22 oktober 1944 ergens daar in de buurt door de Duitsers werden gearresteerd. Geurt van der Zalm, Maarten Noordzij en Piet Oosterlee waren op die zondagmorgen bezig met het opblazen van een rubberboot om inlichtingen en een paar mannen waaronder een koerier over de Waal te brengen. Sinds september 1944 (Operatie Market Garden) was 'de overkant' van Tiel immers bevrijd gebied, Tiel lag in de frontlinie. Waalcrossing was de naam voor heimelijke, verboden, nachtelijke veerdiensten over de Waal, naar de reeds bevrijde deel van ons land.
Julianaschool
De Waalcrossers werden onverwacht omsingeld door Duitsers. Ze werden afgemarcheerd naar de zo beruchte Julianaschool aan de Grotebrugse Grintweg (*), in die dagen het hoofdkwartier van de bezetters in Tiel. De school deed dienst als de gevangenis van de Wehrmacht onder leiding van de beruchte Ortskommandant van Tiel, Hauptmann Martin Richter. Piet Oosterlee sprong de volgende ochtend, maandag 23 oktober, in een wanhopige vluchtpoging uit het raam van de verhoorkamer, die in een aan de school grenzende villa was gevestigd. Hij werd door een wachtpost direct doodgeschoten. Wat er met Piets lichaam is gebeurd is onbekend. De andere twee mannen zijn vermoedelijk nog dezelfde dag geëxecuteerd, het is niet bekend hoe zij aan hun einde zijn gekomen, daar zullen wij wel nooit meer achterkomen. Zij zijn alle drie verdwenen, er is nooit meer iets van hen vernomen. In verschillende naoorlogse procesverbalen werd door getuigen gesproken over een platte kar waarop die zelfde avond een aantal lichamen werd geladen. Vanuit de schuilkelder van de Julianaschool, omstreek 21.00 uur. De kar reed weg en keerde na ongeveer een uur tijd weer terug, leeg. Naar het antwoord op de vraag van wie de lichamen waren, kunnen wij echter alleen maar naar gissen en waar die stoffelijke resten gebleven zijn weet niemand.
Achternicht
Nelleke van Eck is een achternicht van Maarten Noordzij. De onzekerheid over het lot Maarten is vanzelfsprekend altijd in haar familie blijven ronddwalen. Maarten woonde in de oorlogsjaren in de omgeving van de Kleine Willemswaard, aan de Echteldsedijk nummer 156.
Tegenover hun huis, aan de andere kant van de dijk, woonde het echtpaar Van der Zalm op een woonboot, die in de monding van het - in aanleg zijnde - Amsterdam-Rijnkanaal was afgemeerd. Vanaf de woonboot werden vanaf september 1944 geallieerden over de Waal gezet. Dat ging goed tot 22 oktober 1944. Piet Noordzij, zijn zoon Maarten en de verzetslieden Piet Oosterlee en Geurt van der Zalm werden gearresteerd bij de voorbereiding van een linecrossing (het oversteken van de Waal naar bevrijd gebied). Bij de arrestatie wist vader Piet Noordzij nog te ontkomen.
Herdenkingsbord
Nelleke vond terecht dat er een herdenkingsbord moest komen voor haar dappere achterneef en zijn mede-verzetsstrijders. Zij benaderde de Vereniging Oudheidkamer voor Tiel en Omstreken en namens deze vereniging namen Jan Bouwhuis en historicus Emile Smit het project op zich. Na lang zoeken werd er een plaats voor een herdenkingsbord gevonden aan de ingang van De Kleine Willemswaard. Dit natuurgebied wordt beheerd door Stichting de Ark, die de plaatsing van het bord regelde. In de aanloop naar de herdenking van de 75ste bevrijdingsdag was het plan het herdekingsbord plechtig te onthullen. Dat zou door initiatiefneemster Nelleke zelf gedaan worden. Ook een nazaat van de familie Van der Zalm, Truus Thijssen, zou aanwezig zijn. Door de bijzondere omstandigheden is het bord nu zonder veel ophef geplaatst. Jammer, maar in ieder geval toch wél een moment van herdenking in Tiel om stil te staan bij 75 jaar vrijheid. Het bord voor de dappere Waalcrossers is in ieder geval geplaatst vóór 4 mei 2020 en dat was een grote wens van alle betrokkenen. De weergave van het bord ziet u hier:
Op het herdenkingsbord (van 90 x 80 cm.) staan foto's met personalia van de drie verdwenen Waalcrossers. Verder ook een foto van de woonboot van de familie Van der Zalm, de Julianaschool en een luchtfoto van Tiel uit 1945. De teksten op het bord zijn van de hand van Nelleke van Eck en Emile Smit. Het ontwerp van het bord is van Bas Reijnen.
Vele belangrijke herdenkingsmomenten gaan helaas dit jaar door omstandigheden aan u voorbij, zoals ook dit bijzondere moment op 10 april jongstleden. De betrokkenen bij dit project proberen echter in het komende najaar - als alles weer normaal is - een aparte herdenking hiervoor in te plannen,
We houden u op de hoogte!
(*)
Uit de Julianaschool in Tiel zijn in het najaar van 1944 meerdere personen verdwenen. Behalve Piet Oosterlee, Maarten Noordzij en Geurt van der Zalm verdwenen ook Goossen Rijnders uit Tiel, Nicolaas Dorresteijn uit Utrecht, Bernardus Melis en Ernst van Oord, beiden uit Wamel. Deze zaak zou bekend komen te staan als de ‘Tiel-Case’.
Jan Rijnders zou 12 mei as. een lezing houden over de Julianaschool en de slachtoffers die daar zijn gevallen, waaronder zijn grootvader (Goossen Rijnders). In verband met de maatregelen rond het corona-virus gaat ook dit helaas niet door. Wellicht dat dit ook later nog plaats kan vinden. 