Van de bestuurstafel

Beste lezer, dit is alweer de laatste Nieuwsbrief van het jaar.
De Vereniging kan terugzien op een groot aantal geslaagde activiteiten. Op de website van onze Oudheidkamer kunt u al deze evenementen terugkijken. Verder biedt ook de website van het online nieuwsmedium detielenaar.nl naast vele Tielse onderwerpen ook vaak artikelen over onze verenigingsactiviteiten.
Tenslotte hebt u in De Nieuwe Kroniek die onlangs verschenen is naast historische artikelen ook nieuws van de Vereniging kunnen lezen.
Kortom een bijzonder geslaagd jaar!

Het verhaal van Gelderland

Op vrijdag 18 november was het Geschiedeniscafé Het Verhaal van Gelderland van de Ridders van Gelre te gast bij de Historische Kring West Betuwe in Geldermalsen. Het thema van het geschiedeniscafé was de Betuwe – arm of rijk.

Eerst werd een inleiding gegeven door mevrouw professor Dolly Verhoeven over de net verschenen uitgave Verhaal van Gelderland.
Het Verhaal van Gelderland beschrijft in 4 boeken het verloop van de Gelderse geschiedenis.

Elk deel is ruim voorzien van illustraties en kaarten. De boeken behandelen de grote lijnen van de Gelderse geschiedenis, vanaf de prehistorie tot 2020. Maar de boeken gaan ook in op de vele regionale verschillen en lokale eigenaardigheden. Vervolgens ging Joep Hendriks, archeoloog, dieper in op wat je op basis van de archeologische vondsten en onderzoek kan vertellen over de arme en rijke Betuwe.

Daarna kreeg eenieder de gelegenheid om - op de zeepkist - te vertellen wat hem of haar bezighield. Onze secretaris, de heer Emile Smit, tevens voorzitter van de Stichting Tabula Batavorum, nam de gelegenheid waar om reclame te maken voor de Terugblik, het Jaarboek van de Stichting. De leden van Tabula Batavorum zijn de tien historische verenigingen in de Betuwe. Dit jaar was het thema van de 24e Terugblik De Betuwe herrijst.
De voorzitter van onze eigen vereniging nam daarna de gelegenheid te baat om, inhakend op het thema "rijk en arm in de Betuwe" en staand op de zeepkist, te vertellen dat de ledenvergadering van de Oudheidkamer een dag eerder had ingestemd met de begroting van € 79.500,- voor 2023.
Een rijke vereniging, dat werd vastgesteld!

Betuwse Maaltijd

Op 24 november 2022 werd na een onderbreking van twee jaar opnieuw de traditionele stamppotmaaltijd geserveerd, ditmaal in restaurant Buitensporig.
Nadat de uitnodiging aan de leden was verzonden, hadden binnen een etmaal zich 30 leden ingeschreven en binnen drie dagen moest onze webmaster de leden informeren dat de inschrijving gesloten was.

Tussen hoofdgerecht en nagerecht vertelde Wim Rust een verhaal van een tijd die voorbij is: de spannende strijd tussen de jeugd van "over het spoor" en de jeugd "van deze zijde". Jan Bouwhuis maakte een video die op YouTube te bekijken is.

Hoewel de sfeer en ambiance voortreffelijk was en het eten uitstekend, was het jammer dat de kok voorzichtig en behoedzaam had ingekocht ('volgend jaar beter' werd de Vereniging toegezegd).

Het was in ieder geval een bijzonder gezellige avond.

JDCP-lezing

Op dinsdag 8 november 2022 vond de vijfde JDCP-lezing plaats in de Tielse Raadszaal, genoemd naar de 18e eeuwse patriot Johan van Capelle tot den Pol, die was geboren in Tiel. De lezing werd gehouden door Professor dr. Wim van de Donk. Na een inleiding van burgemeester Beenakker en een korte lezing door Luna Sent (jeugdig lid van het Model European Parliament MEP), bracht hij een boeiend verhaal over democratie.
Het was een zeer geslaagde avond en het eerste lustrum van deze activiteit. Emile Smit had samen met Jan Bouwhuis gezorgd voor een nieuwe introductiefilm die zeer goed ontvangen werd. Jammer dat de techniek niet helemaal meewerkte en de volledige avond niet thuis te volgen bleek.
Jan Bouwhuis maakte een video-opname die te bekijken is op YouTube. Deze video is ook terug te vinden op de website van de Oudheidkamer.

Begin 2023 wordt in overleg met onze burgemeester besloten hoe de zesde herdenking van de bijzondere Tielenaar er uit zal gaan zien.
Suggesties voor een spreker en andere tips zijn van harte welkom.

BATO I - Het Bleekveld

Bij de recente opgravingen op het Bleekveld in Tiel was de archeologiewerkgroep BATO actief betrokken.
In eerste instantie was het nog de vraag of of het iets zou opleveren, want in de jaren negentig van de vorige eeuw was er ook al een opgraving geweest.
Maar niets was minder waar. Niet alleen bleek er toen het nodige gemist te zijn, deze nieuwe kans bracht veel nieuwe informatie aan het licht en het was een prachtige gelegenheid om scholen en het publiek bij het project te betrekken.

Met de nodige planningssessies en met de onmisbare ondersteuning van vele instanties is het de professionele archeologen samen met vele amateurarcheologen uit heel het land gelukt de rest van het Bleekveld "leeg te halen". BATO verwachtte met de uitgravingen op een laag te komen van rond het jaar 1000 en dat is gelukt.
Er waren veel herkenbare vondsten uit beerputten, zoals mooie kannen potten, veel afgekloven botten en schedels van dieren. Maar ook schoenen en vele andere leerresten.
Een video-verslag gemaakt door Jan Bouwhuis is te vinden op YouTube.

Nu moet alles gewassen en uitgezocht worden. Dit laatste zal gedaan worden in de Archeohotspot die vanaf 1 april 2023 permanent in het Flipje- en Streekmuseum komt. De amateurarcheologen die bij de opgraving betrokken waren, kunnen hier aan de slag gaan. Maar ook voorbijgangers kunnen meekijken hoe alles netjes wordt geanalyseerd en gerapporteerd, zodat ook het schrijven van een nieuw hoofdstuk van het verhaal van Tiel een gemeenschappelijke inspanning wordt.
Uiteraard worden ook de leden van de Oudheidkamer uitgenodigd om te komen kijken.
Dus (vanaf 1 april): kom langs, kijk en doe mee. De koffie staat klaar!

BATO II

Zoektocht naar de Romeinse Rijn in de Rijswijkse Bovenpolder
Al jaren is Gerben Joustra, voormalig aardrijkskundeleraar in Wijk bij Duurstede, samen met zijn karteringsgroep (karteren = in kaart brengen) bezig met het vinden van de stroming van de Rijn in de tijd van de Romeinen. Je zou het zijn levenswerk kunnen noemen. En er is haast bij want niemand heeft het eeuwige leven en Gerben is al 88.
Om de Romeinse Rijn te vinden waren vele grondboringen nodig en daarvoor heeft hij ook hulp gehad van enkele BATO-leden, onder wie Toine Bäcker.
Op het terrein van steenfabriek de Roodvoet in Rijswijk heeft één van de grondboringen aangetoond dat daar de Rijn stroomde in de Merovingische tijd, in 420 na Chr., dat is ten noordoosten van de zuidwestelijke plas op het terrein van de Roodvoet. Maar het is niet altijd feest. Enkele grondmonsters die hoopvol leken, bleken toch "vervuild" te zijn. Het laten analyseren van een monster is een dure grap. Tot nu toe heeft de heer Joustra de middelen daartoe verkregen via sponsoring door bedrijven en instellingen. Dat geldt ook voor het informatiebord over de Romeinse Rijn bij het Miniresto aan het Wijkse Veer.
De laatste drie bodemmonsters, die nu onderzocht gaan worden, worden gesponsord door de Tielse Oudheidkamer. Deze bodemmonsters werden door professor Cohen, docent aan de universiteit Utrecht, beoordeeld en goed bevonden om te laten analyseren. Deze tussenstap geeft nu wat meer vertrouwen. De monsters zijn genomen in de buurt van plekken waar men in het verleden ook geboord heeft. Men ging toen niet verder dan twee meter diepte, maar de groep van Joustra is deze keer tot vier meter gegaan.
Waar het kalkgehalte afneemt in het zand betekent het dat er grind onder zit. De kalk loopt dan namelijk weg. Dat geeft dan weer een aanwijzing dat je op de bedding van een rivier zit. De nu weggestuurde monsters komen van zulke plekken.
In de zuidelijke plas bij de Roodvoet zijn bij baggerwerkzaamheden ooit enkele Romeinse helmen boven water gekomen en ook een religieus Merovingisch zwaard, nu in het bezit van Jan van Hoogendoorn uit Maurik.
Als uit de analyses blijkt, dat wij op het goede spoor zijn van de Romeinse Rijn, dan hebben we weer een stukje van de blinde vlek voor wat betreft de loop van die Rijn opgelost. Dan rest nog het zoeken naar de Limesweg waar de Romeinse soldaten over liepen langs de Rijn en Castellum Levefanum, de legerplaats die ooit zo'n 500 soldaten huisvestte.
(informatie van Peter van Zijl en Toine Bäcker)

Vrijwilligersdiner

Op donderdag 8 december2022 bood het bestuur van de Vereniging leden van de verschillende werkgroepen het traditionele vrijwilligersdiner aan. Zo'n 45 leden van de diverse werkgroepen gaven gehoor aan de uitnodiging van het bestuur om na twee Coronajaren weer bij elkaar te komen. Ditmaal werd een prima buffet georganiseerd door Brasserie Nu.

De uitgenodigde vrijwilligers vervullen uiteenlopende taken. Tot hen behoren vrijwilligers van de archeologiewerkgroep BATO en van de Historische Werkgroep Tiel, die momenteel actief zijn met de afronding van het Biografische Woordenboek van Tiel, deel 7.
Andere aanwezige vrijwilligers zijn bijvoorbeeld redactielid van De Nieuwe Kroniek en de persoon die bij alle nieuwe leden langsgaat om een "welkomstpakket" te bezorgen.
Ook uw webmaster was aanwezig, evenals natuurlijk bijna alle bestuursleden van de Oudheidkamer. En ook fotograaf Jan Bouwhuis, die de foto hiernaast maakte.

Voor alle aanwezigen was het een plezierig en ontspannen samenzijn.

Boektaxaties in Zinder

Op zaterdag 17 december jl. kwam de heer Arie Molendijk van Molendijk Boeken, Antiquaraat en Veilingen naar Tiel om te bekijken of er in deze regio nog sprake was van verborgen gebleven 'juweeltjes'. Hij nam residentie in Zinder. Al snel bleek dat hij goed gegokt had: onze regio leverde een aantal vermeldingen op van zeer zeldzame exemplaren, de heer Molendijk was 'in zijn nopjes'!
Ik verwachtte wel dat er iets bijzonders bij zou zitten, vertelt hij. Één van de eerste bezoekers kwam meteen al met zeer waardevolle boeken, ze hadden een negendelige reeks van 'De Godsdienst der Wereld' bij zich van de schrijver Maubach met platen van Picard en dan ook nog met met schitterende Marokeins Leren banden. Dat kan zo naar de veiling en zal tussen de 1.500 en 1.800 euro opbrengen.
Verder trof hij ook een 'Piratenbijbel' of 'Roofbijbel', dat is een soort illegale druk uit de 17de eeuw. De bijbel was inmiddels vertaald in het Nederlands maar alleen Drukkerij Ravenstein uit Leiden mocht deze drukken. Andere steden deden dat toch ook, maar dan met een ander titelblad en dat werd oogluikend door de vingers gezien. Helaas waren alle kaarten er al uitgehaald en daardoor was de waarde nihil, maar wel leuk om zo’n exemplaar weer in handen gehad te hebben, want ze zijn vrij zeldzaam, aldus Molendijk.
Ook zag hij nog een zakatlas van eind 18de eeuw. Kooplieden droegen dat in hun binnenzak, een klein boekwerkje. Het exemplaar dat ik zaterdag kreeg was puntgaaf, compleet met alle afstanden en alle kaartjes die met dee hand ingekleurd zijn. Op een veiling betaal je daar zo 1.200 tot 1.300 euro voor.
Hij zag ook drie delen van de dichter H.K. Poot. Prachtige zeldzame boeken, gedrukt op royaal handgeschept papier, waarde zo’n 200 euro per stuk, aldus Molendijk.
Zo zie je maar weer, gooi uw oude boeken niet te gauw bij het oud papier, er kan een (toekomstig) juweeltje tussen zitten.

In Tiel kunnen boeken waar men van af wil afgeleverd worden bij De Boekenlegger, een winkel voor tweedehands boeken aan de Vleesstraat. Zit daar toevallig zo’n juweeltje tussen, dan gaat de opbrengst naar het goede doel!

Vroeger was alles beter (of toch niet?)

ZWIEREN
Onlangs had ik een interview in de bibliotheek en moest ik vooral de datum 8 december vermelden. Dat had namelijk te maken met het onderwerp Orange the World waar ik een artikel over schreef voor het Kontakt. Die datum bracht mij echter op heel andere gedachten...
Ooit, lang geleden, op 8 december 1962 trouwden mijn ouders. Ze vierden hun bruiloft in Avifauna, waar de gasten met een heuse touringcar naar toe gebracht werden. Ik had twee favoriete foto's in het trouwalbum van mijn ouders, één van mijn vader in een hok waar een bordje voor stond streng verboden deze aap te voeren, mijn moeder stond voor de tralies. De andere foto toont mijn vader en moeder op het ijs, op de vijver van Avifauna. Mijn moeder op witte naaldhakken. En dat op 8 december! Ja, dat kon toen nog, want echte winters bestonden nog.
Velen herinneren zich de strenge winter van 1963 nog wel, toen er een Elfstedentocht gereden werd en men hier in Tiel de 'overkant' te voet kon bereiken. De Waal was bevroren, men kon naar Wamel lopen. Die strenge winter begon echter al in december van het jaar ervoor, inderdaad december 1962, het vroor bijna drie maanden lang.
Ik ben zelf geen wintermens, ik hou niet van koude. Toch kan ook ik me winters herinneren dat we plezier hadden, echte winters. Ik woonde in Eck en Wiel en ging ooit avond aan avond naar de uiterwaarden dicht bij het veer naar Amerongen (mogelijk 1981). Dat was het domein van ijsvereniging 'de Oude Rijn' en ik begreep toen nog niet waarom het lollig was om die club 'de scheve schaats' te noemen.
Ik was het bijna vergeten.

Echter thans beoefent mijn jongste dochter een schaatssport waardoor ik een paar keer per week met haar naar de ijsbaan in Utrecht ga. Daar maakte ik kennis met de 'landelijke vereniging van schoonrijders trainingsgroep Utrecht', oftewel een groep mensen die de schone kunst van het 'zwieren' op de kunstijsbaan nog beoefent. En zij blijken ook nog uit onze hele regio te komen!
Al die keren dat ik de koude nog weerstaan kon en daar bij 'de Oude Rijn' aanwezig was, op kunstschaatsen op de ondergelopen uiterwaarden, altijd was daar een mannetje aan het zwieren. Zijn naam weet ik niet. Omdat hij altijd een kniebroek en lange kousen aan had noemden mijn vriendinnen en ik hem 'de Oostenrijker'. Hij was altijd aan het zwieren, heel sierlijk! Wij vroegen hem of hij het ons ook wilde leren. En zo heeft hij menig meisje uit de regio de kunst van het schoonrijden bijgebracht. Hij pakte ons vast en leidde ons over het gladde ijs. Toen kon dat gewoon nog, #metoo was nog niet uitgevonden ... De Oostenrijker, een klein mannetje, was een perfecte zwierleraar! Mijn jeugdvriendinnen weten het vast nog wel. Ik was hem bijna vergeten en de sport 'schoonrijden' ook.
Tot ik daar weer in Utrecht aan herinnerd werd. Een nostalgisch moment, een bijna vergeten gedachte... Het is dat mijn dochter na haar training naar huis toe wil, ik zou bijna mezelf aangemeld hebben (of komt het doordat ik reeds een kunstheup heb en toch niet van de kou hou?).

Voor degene die nu nieuwsgierig geworden is: maandagavond 19.30-21.00 uur Vechtse Banen Utrecht, gratis proefles. Er komen zelfs zwierders uit Lienden en Kesteren naar toe, de Oostenrijker ben ik er nog niet tegengekomen.

Tot de volgende keer!
Marjon de Lange

Colofon

Samenstelling van deze nieuwsbrief door Marjon de Lange, Martin van der Mark. Lay-out: Dick Buijs.
Contact: nieuwsbrief@oudheidkamer-tiel.nl (zowel voor aanleveren van ideeën of kopij als voor aanmelding/afmelding voor deze nieuwsbrief)